De busjes

In 1976 werd deze creatie gepresenteerd op de Internationale Technische Tentoonstelling. Het was een samenwerking van Fiat met met de Italiaanse elektriciteitsmaatschappij Enel.
De 850T werd gebouwd in het Fiat Research Center in opdracht van Enel en de technisch-functionele eisen van deze auto waren gebaseerd op wat Enel nodig achtte bij onderhoudswerkzaamheden en reparaties aan elektrische systemen in het stedelijke gebied.

De 850T bestelwagen wordt aangedreven door een 14 kW en 144 Volt gelijkstroom Fiat elektromotor (12 accu's van elk 12 Volt die zich onder de laadvloer bevinden ) en beschikt over een elektrisch remsysteem met energieterugwinning. De elektromotor wordt gekoeld door een elektrische ventilator.
De auto weegt 1417 kg, heeft een laadvermogen van 370 kg en haalt een maximumsnelheid van 60 km/u. Maximaal kunnen hellingen tot 19% worden gereden en de range is tussen 55 en 80 km, afhankelijk van het type route.

Fiat 850T Elettrico was gebaseerd op het model van 1973, met plastic grille, Fiat logo op de grille en met dunne, gespoten in plaats van chromen bumpers.

Let op de veiligheidspennen voor de accubak achter het voorwiel. Je ziet deze pinnen en de accubak beter op de foto hieronder:

Foto: Centro Storico Fiat.

Fiat liet de 850 Familiare door Bertone ombouwen tot een voertuig waarmee hooggeplaatste gasten konden worden vervoerd in de Mirafiori fabriek in Turijn

De 850T Visitors Bus was (waarschijnlijk) een ontwerp van Marcello Gandini. Er werden, afhankelijk van de bron, in 1974 of 1975 tussen de vijf en tien bezoekersbussen geproduceerd die allemaal identiek waren, in groen en blauw .

In een eerder artikel staat een historische foto van bouw van de carrosserieën bij Carrozzeria Saturn in Cavallermaggiore, een uur rijden ten zuiden van Turijn. Carrozzeria Saturn fungeerde blijkbaar als onderaannemer van Bertone. Saturn produceerde tot 1987 ook carrosserieën voor het Amerikaanse retromerk Stutz.

In september 2023 publiceerde AutoBild in Slowakije een artikel over een Fiat 850 Visitors Bus waarin Paus Johannes Paulus tijdens een bezoek aan de fabriek van Magneti Marelli werd rondgereden. De auto kwam via Nederland in het bezit van een Duitse verzamelaar. Tijdens de restauratie in Sassenheim tussen Den Haag en Amsterdam is de auto net als vroeger groen en blauw gespoten.

In 1983 bracht de Paus een bezoek aan Magneti Marelli, die onder meer ontstekingssystemen, bobines en dynamo's produceert.

De bezoekersbus van Bertone is op zichzelf al uiterst zeldzaam, het verhaal van de paus maakt dit exemplaar nog specialer. Hij is nog steeds aan boord – al was het maar als een kartonnen pop. Bron: Auto Bild.

De huidige eigenaar zegt dit er van: "Wat een bizarre auto, je weet niet waar de voorkant is en waar de achterkant is.
Dat trok echt mijn aandacht. Ik hou van auto's die niet op elke hoek staan. Het is niet spannend om te rijden, maar iedereen reageert er wel op.”

Zes deuren (de passagiersdeur gaat niet verder open), zes zitplaatsen.  Alleen een aquarium biedt meer glas in zo’n kleine ruimte.

Het luxe interieur:

Bron: Auto Bild

Wat lijkt op een opening in het dashboardkastje, is de knop voor het ruitensproeiersysteem. Bron: Auto Bild

Zelden is er zo veel kunstleer in zo'n kleine auto verwerkt. Bron: Auto Bild

In de 850T was zelfs een airconditioning gemonteerd:

Bron: Auto Bild

De middenconsole met microfoon en het speciale ontwerp van de toerenteller:
 Bron: Auto Bild

Om de Paus veilig te kunnen rondrijden werd op het dak een beugel gemonteerd die bij de restauratie weer verwijderd werd:

De fraaie Cromodora's:

Bron: Auto Bild

Ook de motorruimte is weer als nieuw:

Maar liefst 33 pk en 56 Nm achterin - ooit was dit genoeg voor een minibus. Bron: Auto Bild

Het hele verhaal kun je lezen als je een exemplaar van AutoBild te pakken kunt krijgen.

Het Limburgse dorp Panningen deed in 2015 mee aan de verkiezing van de mooiste rotonde van Nederland. De ontwerper van dienst, Ves Reijnders, plaatste meerdere auto's op de binnencirkel en één daarvan was een Fiat 900T die ooit als snack- of ijswagen werd gebruikt. Het thema was "Duurzaamheid" en de kunstenaar bespreekt in een filmpje zijn opzet van het ontwerp. Bekijk HIER het filmpje van de onthulling (bron: Peel en Maas nieuws)

In april 2019 was de rotonde al ver overwoekerd en was er van de 900T weinig meer te zien:

Maar de natuur gaat door: in juni 2023 had de boomgroei de 900T bijna volledig aan het zicht onttrokken:

Of er ooit nog iemand op deze rotonde gaat snoeien weet ik niet. De inwoners hebben er blijkbaar geen moeite mee.

Er staat al een Duitse folder van de Fiat 850T op deze site maar vandaag vond ik als bijvangst tijdens een zoektocht naar iets anders de Nederlandse folder weer terug. Voor ik hem weer ergens verstop heb ik hem eerst gescand en er een album van gemaakt. Klik op de foto als je door het album wilt bladeren.

 

Geïnspireerd door foto's van verschillende kampeerwagens op basis van de Fiat 850T/900E in diverse groepen op Facebook ben ik even in mijn fotoverzameling gedoken en heb daar nog wat meer leuke modellen gevonden. Ik plaats de foto's van Facebook ook nog een keer want na een week vind je ze daar niet meer terug. Of alleen met heel veel moeite.

De eerste is er een uit Duitsland en die kwam op Facebook langs: de KW Wohnmobil. Zo te zien had je best wat ruimte; zelfs 3 kinderslaapplaatsen onder het hefdak.

Dan een uit Engeland: de Danbury Huntsman. Helaas weinig informatie over de indeling.

De laatste van Facebook is dit de Weinsberg Picnic, op basis van de 900E.

De foto's uit mijn eigen collectie:

De Fargo, waar ik  al eerder over schreef:

Een serie kampeerwagens van Fiat waarvan de 900T versie "Shango" heet:

De Dormobile, al heeft deze wel veel liefde nodig:

Deze lijkt een gevalletje "eigenbouw", maar Fargo en Weinsberg leverden ook campers die hier op lijken. Als iemand weet wat het is dan hoor ik het graag.

Tot slot de "Pandora" die magie belooft in een 900T:

Ook een Spanje werd een Fiat 850T-achtige bestelwagen gebouwd door Ebro. Dit is de commerciële tak van Motor Ibèrica, ontstaan na de oorlog toen de Spaanse vestiging van Ford werd genationaliseerd door de regering van Franco.  Hoe het busje ontstond vergt wat uitleg:

In 1972 nam Motor Ibérica Siata-Española over in een poging de activiteiten van het Italiaanse bedrijf uit te breiden (Siata in Italië maakte een zware tijd door). Siata Española had veel succes had gehad met de Formichetta (zie foto hieronder), een bestelwagenversie met lange wielbasis van de 600, en gaf aan Carrozzeria Fissore de opdracht om een nieuwe bedrijfsauto te ontwerpen op het aangepaste chassis van de Seat 600 E aangezien noch de 600 T-bestelwagens noch de 600 Multipla in Spanje bestonden. Dit zou de 2.850 worden.

Toen het Italiaanse Siata Auto failliet ging werd Siata Española volledig overgenomen door het staatsbedrijf Motor Ibèrica, dat de productie van het vorige model vorige 2.850 voortzette en die omdoopte tot Ebro-Siata 40.
In 1974 werd dit model geüpdatet met de krachtigste motor van de Seat 850, wat resulteerde in de Ebro 50. De aangeboden versies waren de S.2, de S.4 en de S.6, waarbij het nummer het aantal stoelen aangaf (eigenlijk konden de achterste stoelen ook plaats bieden aan drie passagiers, dus met zo'n indeling had je 2, 5 of 8 zitplaatsen).
Afhankelijk van de uitvoering waren er wel of geen zijramen.

Dit is de Ebro 40:

 Dit is de Ebro 50:
+

Er was zelfs iemand die er een strandauto van maakte; de foto is van Miguel Pasqual Laborda:

Een van de van de Fiat 850 afgeleide busjes die op deze site moet worden beschreven is natuurlijk de Fiat 850T Visitors Bus die door Marcello Gandini werd getekend toen hij nog hoofd design bij Bertone was. Hij is ook bekend als ontwerper van de Lamborghini Miura of Countach. In Februari 2024 heb ik een filmpje toegevoegd. Dat vind je onderaan dit artikel.

In 1975 werd de auto geïntroduceerd op de Autosalon van Turijn en het is niet bekend of Fiat erom vroeg of dat Bertone gewoon een concept wilde laten zien voor een moderne minibus. Het ontwerp viel in de smaak en Fiat bestelde een klein aantal van deze auto's als bezoekersbussen voor in fabriek(en?).

Het kleurenschema, zoals op deze bus, was erg chique en benadrukte de ontwerpelementen:

Deze foto's zijn gemaakt in het Zwitserse "Verkehrshaus Museum Luzern" in 2019, toen daar een speciale tentoonstelling van Italiaans design van de jaren '70 werd georganiseerd. De auto kwam uit de collectie van Corrado Lopresto.

Begin 2019 werden nog foto's gemaakt van een van deze zeldzame Fiat Visitors bussen, in de oorspronkelijke kleurstelling:
+

Een belangrijk design-element zijn de grote ramen, inclusief een glazen dak en het interieur was vrij luxe (waarschijnlijk om indruk te maken op de bezoekers). Zes deuren vergemakkelijken de instap in een van de zes zitplaatsen. Vanwege de bouw van de carrosserie was de auto een soort broeikas en had daarom twee airco's.

De bus had geen echte bumpers, maar een metalen strook rondom de auto, zelfs op dit overgespoten exemplaar in een andere kleur dan de rest. Naast de taak om de auto te beschermen, verlaagt hij tevens de taillelijn.

Op zoek naar meer informatie kwam ik dit prototype (gebouwd door OSI) tegen dat in februari 2023 in Italië te koop stond bij Ruotedasogno (de link werkt zolang de auto te koop staat). Prijs op aanvraag.

De Visitors Bus werd gebouwd door Carrozzeria Saturn, een Italiaans carrosseriebedrijf dat al enige jaren Amerikaanse auto's ombouwde naar retro-look. Een voorbeeld daarvan is de Stutz Blackhawk. Hier zie je er een in aanbouw met daarachter een 850T Visitor Bus.
 
Deze foto komt van een van de medewerkers, Dan Steckler.

Carrozzeria Saturn werd in 1971 opgericht door Rinaldo Mina en Gabriele Martino samen met de Amerikaan James O'Donnell Deze laatste wilde zijn eigen carrosseriebedrijf opzetten in de Verenigde Staten maar toen dat niet lukte kwam hij in Noord-Italië terecht. Het kreeg de naam Carrozzeria Saturn en was gevestigd in de Piemontese gemeente Cavallermaggiore.

Saturn vervaardigde alle Stutz-modellen tot 1987. Gedurende deze tijd werden in totaal ongeveer 600 voertuigen gebouwd bij Saturn. De productie eindigde in 1987 met de introductie van een nieuwe Stutz Bearcat II , een cabriolet op basis van de Pontiac Firebird, die een plastic carrosserie had. Nadat het werk voor Stutz was beëindigd, kon Saturn geen vervolgorders krijgen en werd het bedrijf in 1991 opgeheven.

Op YouTube staat een Duits verhaal over de Fiat 850T Visitors Bus. Ik heb de overbodige teksten er uit gefilterd en je kunt het resultaat bekijken als je op de foto hieronder klikt.

Jaren geleden stond er een in een opslag en werd met deze foto te koop aangeboden op Subito.it:

Als groot liefhebber en eigenaar van een Fiat 850T Panorama besloot Mike om een 3d model van zijn eigen auto te maken zodat hij het model op een schaal van ongeveer 1:16 kon printen. Om tot een print te komen is er heel veel werk besteed aan het bestand met afmetingen. Maar nu is hij dan eindelijk aan het bouwen en dan niet één maar twee exemplaren. Hij is namelijk ook bezig met een elektrische versie.

Het origineel

Het ontwerp voor de 3d printer

De bouw

De elektrische. Klik op de foto voor een filmpje

Wie Fiat 850T zegt denkt er meestal niet aan dat Zastava in het toenmalige Joegoslavië daarvan ook een versie gebouwd heeft: de Zastava 430/435/850 & 900-serie.
In Nederland is ook een Zastava Zatvoreni geregistreerd hoewel de Zatvoreni meestal een afgeleide van de 128 is.

Deze Zastava's werden tussen 1970 en 1990 onder licentie vervaardigd in de fabriek in Sombor (nu Servië)

Deze serie bestelwagens, die een kopie van de Fiat 600T - 850T & 900T-reeks was, was een groot succes bij lokale ambachtslieden, kleine handelaars en staatsinstellingen. Het was in de Balkan een van de zeldzame transportmiddelen van dit type.

Zastava 430
Dit eerste model van wat een lange serie zou worden, werd gepresenteerd in 1970. Gebouwd onder licentie, was het de Joegoslavische versie van de Fiat 600 T (tweede serie) uit 1963. Het was een eenvoudige gesloten bestelwagen met de mechanische delen van de lokaal geproduceerde Zastava 600 met een Fiat 100D-motor van 767 cc met 27 pk bij 4.600 tpm, had een laadvermogen van 600 kg voor een GVW van 1.470 kg. Hij kwam ook beschikbaar in een minibusversie bestemd voor 8-persoons schoolvervoer.

Zastava 435
De werd gepresenteerd in 1977, als een krachtigere versie van de "430" omdat hij de 850 -motor kreeg van de Zastava 850S.
Net als bij de eerste serie worden ook bestelwagen-, gezins-, sanitair- en minibusversies op de markt gebracht. De technische verschillen tussen de 2 modellen waren minimaal. Alleen motor van de Zastava 850, een 4-cilinder Fiat 100G van 843 cm3 met 35 pk DIN werd overgenomen. De grootste veranderingen betreffen eerder de carrosserie: de Zastava 435 kreeg de uitstraling van de Fiat 900 met de rechthoekige koplampen van de Fiat 127.

Net als het Italiaanse origineel bood de Zastava .435 een laadvolume van 2,65 m3 met normaal dak en 3,0 m3 met verhoogd dak. De toegankelijkheid was bijzonder eenvoudig omdat de fabrikant de keuze bood uit talloze combinaties met twee draaideuren voor de bestuurder en de passagier, een of twee schuifdeuren aan de zijkanten en een achterklep.

Zastava 850
In 1980 werd de Zastava 435 omgedoopt in Zastava 850. Hij kreeg enkele detailverbeteringen, zoals het reservewiel dat werd verplaatst van voor de passagiersstoel naar het transportcompartiment, de achterlichten waren groter (conform Europese regelgeving) en het dashboardinstrumentarium is aangevuld met een waterthermometer. De carrosserie kreeg een complete restyling en de motor wordt vervangen door de 903 cc benzinemotor met 47 pk DIN afgeleid van die van de Fiat 127 al werd die afgeknepen tot 35 pk

Zastava 900
In 1985 presenteert Zastava weer een nieuwe verbeterde versie van zijn kleine bestelwagen die wordt voorzien van de motor van de Yugo 45, de Fiat 100GF van 903 cm3 met 45 DIN pk. Hij zal tot eind 1990 worden geproduceerd, en wordt daarna ook niet vervangen. Het Zastava-assortiment biedt vanaf 1990 alleen pick-upversies van de Zastava 101.
Dit assortiment omvatte verschillende varianten van elk model. Deze varianten kregen de volgende codes die Zastava op al zijn modellen gebruikt:
F - Gesloten bestelwagen,
K - Bestelwagen met ramen,
FP - Personenbus,
L-lux - speciale minibus,
T - Pick-up enkele cabine,
P - Pick-up dubbele cabine
FP - gekoelde cel,
FM - Politie,
S - Ambulance.

Foto's van Mike van Leeuwen

Van de 850 en 900 werden er tussen 1980 en 1990 36.481 exemplaren geproduceerd. Inclusief de 600T uitvoeringen gaat het om meer dan 57000 exemplaren. Nadat de productie werd stopgezet, werden de productiefaciliteiten verplaatst naar de fabriek van Tofaş in Turkije.

Nog wat foto's:

Zastava 850AK

Zastava 850AK

Zastava 850AT enkele cabine

Zastava 850AP dubbele cabine